Standbeelden met persoonlijkheid

De macht van Vondel

Vertel studenten Nederlands dat jullie afspreken bij het standbeeld van Vondel en ze zullen je verbaasd aankijken. Welk standbeeld? Waar in het Vondelpark? Het ligt niet aan de locatie, het is niet alsof zij nog nooit op deze plek geweest zijn – de moeilijkheid ligt puur bij het feit dat niemand zich ooit heeft afgevraagd wie die man op die sokkel nou eigenlijk was.
Nu lijkt het standbeeld minder te betekenen dat een opvallend grote boom, of een in de oog springend terras – een geschikt afspreekpunt. Alle actanten die bij dit standbeeld horen, alle netwerken rondom dit object, lijken naar de achtergrond te zijn vervaagd.
In 1982 was dit wel anders. Krakers trokken het beeld van zijn sokkel en namen het hoofd mee uit protest tegen de regering. “Hun helden, niet de onze,” schreven ze. De krakers gaven hiermee aan dat ons cultureel geheugen niet het juiste is, maar dat dit is geconstrueerd door politici en anders machtshebbers. Hierdoor is de maatschappij op onjuiste waarheden gestoeld, op het vereren van “Zeerovers, moordenaars”. Het vernielen van de beelden kan beschouwd worden als een moment van crisis. Volgens Bruno Latour laten dit soort momenten van crisis zien wat voor actanten er rondom dit object horen: de krakers, de gemeente Amsterdam, de Nederlandse politiek, het bestuur van het park, maar ook de literatuur en de (Nederlandse) cultuur. Feiten, macht en vertoog worden hier duidelijk zichtbaar: de gemeente, de politiek en de literatuur/cultuur hebben een bepaalde macht, daarom krijgen bepaalde mensen, zoals Vondel, een prominente plaats in de publieke ruimte toebedeeld. Zij hebben de autoriteit en de financiële mogelijkheden om dit voor elkaar te krijgen. De krakers vallen deze macht aan door een van deze symbolen, het standbeeld van Vondel, letterlijk te onthoofden. Dit doen zij o.a. omdat zij vinden dat het feitelijk niet juist is dat hij zo’n prominente plaats krijgt in ons cultureel geheugen. Met hun eigen vertoog willen ze hun eigen, de nieuwe, waarheid construeren. 

Multatuli vindt er ook wat van

 Bij het standbeeld van Multatuli is het duidelijker dat het om de 19^e-eeuwse schrijver gaat: dit komt in de eerste plaats doordat zijn naam er groot opstaat. In de tweede plaats heeft dit standbeeld door zijn vormgeving een duidelijkere ‘persoonlijkheid’ dan het standbeeld van Vondel. Dit standbeeld is hierdoor zowel een icoon als een symbool. Het is een icoon omdat deze op Multatuli lijkt, hij wordt hier afgebeeld. Het is tegelijkertijd een symbool. De manier waarop hij afgebeeld wordt heeft hiermee te maken: hij heeft geen armen of benen, waardoor de aandacht naar zijn hoofd wordt getrokken. Hiermee laten ze zien dat hij een denker, een schrijver is. Ook is dit beeld een symbool omdat hij voor zowel de activisten van RaRa en de Engelenbak staat voor iets groters: voor de eerste groep als ‘de rechtvaardigheid’, als iemand die ook tegen de apartheid zou zijn. De actievoerders denken dat hij met hen zou sympathiseren, ze identificeren zich dus met Multatuli en werpen hem ook op als een soort autoriteit: de grote, gelauwerde schrijver zou op hun hand zijn.